Natsamrat Book/Play Review in Marathi नटसम्राट वि. वा. शिरवाडकर | पुस्तक/नाटक परिचय

नटसम्राट – साहित्यिक आणि नाट्य कलाकृतीचा अमर ठेवा | Natsamrat 

‘नटसम्राट’ हे विष्णु वामन शिरवाडकर, म्हणजेच कुसुमाग्रज, यांचे मराठी साहित्यातील अजरामर नाटक आहे. 1970 साली लिहिलेल्या या नाटकाने मराठी रंगभूमीला नवी दिशा दिली. शेक्सपिअरच्या ‘किंग लियर’च्या कथानकावर आधारित असले तरी ‘नटसम्राट’ने स्वमूल्य आणि स्वतंत्रता जपत मानवी जीवनाचा गहन अर्थ उलगडला आहे.

कथानकाचा सार:

‘नटसम्राट’ हे गणपतराव बेलवलकर या वृद्ध नटाच्या जीवनावर आधारित आहे. रंगभूमीवर संपूर्ण आयुष्य व्यतीत केल्यानंतर, तो निवृत्त होतो आणि आपल्या आयुष्यभराची संपत्ती मुलांमध्ये वाटून देतो. पण नंतर त्याला त्याच मुलांकडून उपेक्षा, अपमान, आणि एकाकीपणा सहन करावा लागतो. या संघर्षमय परिस्थितीतही त्याचा आत्मसन्मान आणि स्वाभिमान अबाधित राहतो.

गणपतरावांचा जीवनप्रवास वैभवापासून ते दु:ख आणि एकाकीपणापर्यंत पोहोचतो. या प्रवासात त्यांच्या पत्नी कावेरी यांची साथ त्यांना मानसिक आधार देत राहते. कुटुंबातील ताणतणाव, नात्यांतील गोडवा आणि कटुता यांचे दर्शन या नाटकातून होते.

प्रमुख पात्र आणि संवाद:

गणपतराव बेलवलकर हे नाटकाचे केंद्रबिंदू आहेत. त्यांचे जीवन म्हणजे नाटकाचा आत्मा आहे. त्यांच्या व्यक्तिरेखेतील ताकद, त्याग, आणि भावनांची खोली वाचकांना आणि प्रेक्षकांना अंतर्मुख करते. कावेरी, त्यांची पत्नी, ही त्यांच्या दु:खातही त्यांची सावली बनून राहते.

या नाटकातील संवाद हे त्याचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य आहे. “आभाळाएवढं मोठं दुःख अंगावर पेलायचं, तरीही न घालवता जगायचं,” अशा प्रकारचे संवाद वाचकांच्या मनात खोलवर रुजतात. संवादांमधील तीव्रता आणि हळवेपणा नाटकाला एक वेगळाच गहिरा अर्थ देतात.

भावनांचा प्रवाह:

‘नटसम्राट’ वाचताना वाचकाला हसवतानाच रडवते. गणपतरावांची असहायता, त्यांच्या मुलांची वागणूक, आणि वृद्धत्वात येणारे एकाकीपण यामुळे वाचक भावनिक होतो. पण याचवेळी गणपतरावांचा आत्मसन्मान, त्यांचा स्वाभिमान, आणि जीवनाविषयीचे तत्त्वज्ञान आपल्याला खंबीर राहण्याची प्रेरणा देतात.

नाटकाचे महत्त्व आणि प्रासंगिकता:

‘नटसम्राट’ हे नाटक कालातीत आहे. मानवी नात्यांमधील गुंतागुंत, वृद्धत्वाचे संकट, आणि समाजाच्या बदलत्या वृत्ती यांचे प्रतिबिंब या नाटकात दिसते. आजच्या काळातही मुलांकडून होणारी वृद्ध पालकांची उपेक्षा किंवा कुटुंबातील ताणतणाव हे विषय प्रासंगिक आहेत.

साहित्यिक आणि नाट्यपूर्ण उंची:

कुसुमाग्रजांची लेखनशैली अप्रतिम आहे. त्यांच्या शब्दांतून निर्माण होणारे दृश्य, भावना, आणि तत्त्वज्ञान प्रेक्षकांना अंतर्मुख करते. नाटकाचे मंचन, संगीत, आणि नेपथ्य नेहमीच उच्च दर्जाचे राहिले आहे. गणपतरावांची भूमिका साकारताना अनेक दिग्गज कलाकारांनी आपल्या अभिनयकौशल्याचा कळस गाठला आहे.

तात्पर्य:

‘नटसम्राट’ हे केवळ एक नाटक नसून, मानवी जीवनाचे, नातेसंबंधांचे, आणि वृद्धत्वाच्या कटू वास्तवाचे दर्शन आहे. या नाटकाने मराठी साहित्य आणि रंगभूमीला अभूतपूर्व उंची दिली आहे. गणपतराव बेलवलकर यांच्या व्यक्तिरेखेच्या माध्यमातून आपण आत्मपरीक्षण करण्यास आणि नात्यांचे महत्त्व समजून घेण्यास प्रेरित होतो. ‘नटसम्राट’ हे प्रत्येक मराठी वाचकाने अनुभवावे, कारण ते केवळ मनोरंजन करत नाही, तर जीवनाचा अर्थ शिकवते.